«Заң мен тәртіп» қағидатына негізделген стратегиялық бағдар еліміздің мемлекеттік саясатының өзегіне айналып, қоғам дамуының басты бағытын айқындап отыр. Бұл – адам құқы мен бостандығын әділетті қорғауға кепілдік беретін, қоғамдық тәртіпті қалыптастыруды көздейтін жүйе. Аталған тұжырымдаманы жүзеге асырудағы қадамдар, прокуратураның рөлі және құқықтық мәдениеттің маңызы туралы Бас прокурор Берік АСЫЛОВ кеңінен айтып берді деп, Әңгімелескен – Орынбек ӨТЕМҰРАТ, «Egemen Qazaqstan». 

– Берік Ноғайұлы, «Заң мен тәртіп» ұғымы шын мәнінде халықтың сенімін арттырудың жаңа жүйесі деп ойлайсыз ба? Прокуратураның тек құқық­тық емес, әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз етудегі рөлі қандай?

– «Заң мен тәртіп» – Әділетті Қазақстан­ның идеологиялық тұғырна­масы. Бұл – Ата Заңымыздың мәнін ашатын тұжырым. Конституциямызда ең жоғарғы құндылық ретінде адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары танылған. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Құқық – ізгілік пен әділеттілік өнері» деген сөздің терең мағынасына мән беріп, «Заң азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау, қоғамда тәртіпті қамтамасыз ету үшін қажет екенін» ерекше атап өтті. Меніңше, бұл идеологиялық тұжырым – қоғамдық асыл мұраттарды, әсіресе мәдени, адамгершілік, отбасылық, рухани және діни құндылықтарды, сондай-ақ еңбек ету, денсаулық сақтау, білім алу, меншік пен кәсіпкерлік бостандығы сияқты конституциялық кепілдіктерді сақтау қажеттілігін білдіреді. Сонымен қатар табиғатқа және қоршаған ортаға деген қамқорлық та осы қатарда тұруға тиіс. Сондықтан «Заң мен тәртіп» – жай ғана құқықтық ұғымдар емес, қоғам тұрақтылығы мен қауіпсіздігіне, елдің гүлденуіне бастайтын өмірлік бағдарлар.

Аталған қағидаларды ілгерілету мақсатында Үкімет осы жылы алдағы 5 жылға арналған арнайы тұжы­рымдаманы бекітті. Оның басты мақсаты – азаматтардың құқықтық санасын арттыру, олардың құқықтық тәртіпті сақтауға белсенді қатысуы, заң бұзушылықтарға қарсы қоғамдық иммунитет қалыптастыру. Прокуратура – осы жұмыстың негізгі қатысушысы және үйлестірушісі. Біз заңдылық пен тәртіп қағидаларын кешенді түрде жүзеге асырып келеміз. Бұл бағытта мүдделі органдар мен ұйымдармен бірлесіп Президент Әкімшілігінің үйлестіруімен нақты шаралар қабылданып жатыр. Барлық атқарылған іс-шаралар заң үстемдігін нығайтуға, мемлекет тарапынан әлеуметтік жауапкершілікті жүзеге асыруға бағытталған. Ең бастысы – азаматтардың конституциялық құқықтарын, адал кәсіпкерлік пен мемлекеттің мүдделерін қорғау.

Азаматтардың, әсіресе балалардың бұзылған құқықтарын қалпына келтіру­дің жақсы мысалдары бар. Биылдың өзінде біздің актілерімізбен 28 мың баланың пайдасына тек алимент бойынша 22 млрд теңге өтелді. Балалар үйінің 366 түлегі мен әлеуметтік осал санаттағы 108 адам тұрғын үймен қамтамасыз етілді. 2,3 мың қызметкерге 2,2 млрд теңге жалақы берешегі өндірілді.

Бұған қоса 1 300-ден аса шетелдік инвесторға көмек көрсетілді. Олардың ел экономикасына қосқан үлесі – 17 трлн теңге. Қазіргі таңда прокурорлардың бақылауында мыңнан аса инвестициялық жоба бар. Бұл орайда басымдық – отандық кәсіпкерлерге қолдау көрсету. Кәсіпкерлерге дер кезінде көмектесу жаңа өндірістерді қосып, 14 мың жаңа жұмыс орнын ашу және 4,5 мың жұмыс орнын сақтау мүмкіндігі туды.

Прокуратура мемлекетке қайтарған заңсыз активтер есебінен 333 нысан, оның ішінде мектептер, ауруханалар, спорт кешендері салынып жатыр. Бұл – қаражаттың қоғам игілігіне қалай жұмыс істейтінінің нақты дәлелі.

Сонымен қатар біз масылдық көзқарасты ашық айыптаймыз. Яғни кей азаматтардың саналы түрде еңбек етуден бас тартып, әлеуметтік көмекке негізсіз үміт артуы – әділеттілікке жат құбылыс. Заң мүмкіндіктер береді, бірақ ол сонымен қатар міндеттерді орындауды, оның ішінде заң мен тәртіпті сақтауды және басқа адамдар мүдделерін құрметтеуді талап етеді. Мемлекет азаматтарға өзін-өзі дамытуға, кәсіпкерлікпен айналысу­ға, білім алуға, кәсіби өсуге жағдай жасайды. Ал масылдық, әлеуметтік әділеттілікті бұзып, жалған өмірлік бағдар қалыптастырады және шынайы мұқтаж азаматтардың мүмкіндігін шектейді.

Жауапкершілік – тек талап қою емес, сонымен қатар ортақ іске үлес қосуға дайын болу. Әр азамат өзінің дамуына, отбасына, еңбегіне, заңды сақтауға жеке жауапты екенін сезінгенде ғана тұрақты және әділетті болашаққа жол ашылады. Жалпы, біз заңды қорқыныш немесе қысым құралы емес, әділеттің символы ретінде қалыптастыруға тырысамыз. Егер адам заңды өзінің қорғаны, өз болмысының бір бөлігі ретінде қабылдаса, ол ешқашан заңды бұзбайды.

– Азаматтық қоғамды құқықтық мәдениеті қалыптасқан деңгейде құру жүйелі шаралар мен идеологиялық жұмысты талап ететіні анық. Бұл бағыттағы жұмыстарға прокуратура қандай үлес қосып отыр?

– «Тақыр жерге шөп өспейді» деген сөз бар. Бұл тәмсіл құқықтық сана саласына да тікелей қатысты. Егер қоғамда не дұрыс, не бұрыс екені туралы түсінік болмаса, онда адамдар ақ пен қараны ажырата алмайды. Сондықтан заңға деген құрметті қалыптастыру – мемлекет саясаты мен жалпыұлттық идеяның ажырамас бір бөлігі. Кез келген табысты мемлекет белгілі бір құндылық­тар жүйесіне сүйенеді, ол жүйе тәрбие мен мінез-құлық ережелерін айқындай­ды. Идеология қоғамда әділет, тәртіп пен даму туралы біртұтас көзқарас қалыптастыруға көмектеседі. Заңға құрмет сезімі қалыптасып, мемлекет пен қоғамның өзара жауапкершілігі, азаматтардың идеологиялық бірлігі нығаяды.

Бүгінде елімізде саналы, жауапты, адал, білікті азамат бейнесін қалыптастыруға бағытталған моральдық-адамгершілік негіз жасалып жатыр. Бұл – «Адал азамат» тұжырымдамасының басты мұраты. Мұндай негіздің сонау балалық шақта іргетасы қаланып, отбасында, мектепте қалыптасып, адамның бүкіл саналы ғұмырында тамыр жая түсетінін бәріміз білеміз. Ең бастысы заң мен тәртіпті ұстанатын жастардың жаңа тұлғасын ерте бастан қалыптастырудың негізін қалаған дұрыс. Осыны ескеріп, прокуратура оқушылар мен студенттердің құқықтық санасын арттыруға ерекше назар аударып отыр. Мысалы, «Тәртіпті өзіңнен баста!» акциясы аясында өскелең ұрпақ арасында құқықтық мәдениетті тәрбиелеу және заңға бағынатын мінез-құлықты қалыптастыру мақсатында барлық өңірде жүздеген іс-шара өткіздік. Мемлекет басшысы отставкадағы судьялар мен құқық қорғау органдары зейнеткерлерінің қатысуымен мектептерде «құқықтық сағат» өткізу туралы бастамамызды қолдады. Мәселен, Талғар ауданында үш колледж және 20 мектепте 7-10 сыныптарда жалпыға бірдей құқықтық оқыту жобасы іске қосылды. Бұл тәжірибені ел аумағында кеңінен тарату жоспарда бар. Балалар үлгілі мінез-құлықтың артықшылықтарын түсіну үшін әртүрлі әдістер қолданудамыз: тақырыптық дәрістер, үйірмелер, театрландырылған қойылымдар ұйымдастырылады. Мәселен, Астанада 100 мектеп оқушысы арасында «Заң және балалар: қатесіз болашақ» атты қойылымдар байқауы өткізілді. Оларда балалар құқық, жауапкершілік, таңдау секілді маңызды ұғымдарды сахнада жеткізді. Алматы облысының 170 мектебінде «Прокурордың жас көмекшісі» клубтары ашылды.

Сонымен қатар біздің бастамамен Алматыда Tele2/Altel компаниясы баланы заңсыз контенттен, оның ішінде суицидті, есірткіні, қорлауды насихаттаудан қорғайтын алғашқы «SIM-Kids» балалар картасын шығарды. Ол ата-аналарға баланың орналасқан жерін анықтауға, айналасында не болып жатқанын тыңдауға, мессенджерлердегі хат-хабарларды көруге, уақытын қай қосымшада өткізетінін бақылау мен құрылғыда дыбыссыз режім қосылғанда хабарласу мүмкіндігін береді. Таяуда SIM карта жалпыға қолжетімді болады.

Жас азаматтар да заңға бағынатын мінез-құлықты қалыптастыруға белсенді атсалысып отырғанын айта кеткім келеді. Мысалы, Абай облысында студенттер, болашақ заңгерлер, 5-10-сынып оқушыларымен кездесулер өткізіп, буллинг, нашақорлық және ақша бопсалау тақырыптарында профилактикалық әңгіме жүргізді. Кездесуге арналған материалдарды прокуратура өз тексерістері негізінде ұсынды. Қазіргі таңда біз елдегі 40 жоғары оқу орнымен меморандум жасадық. Шымкентте «Таңда! Өзгер! Жасампаз бол!» атты республикалық форум өтті. Онда мектеп оқушыларына болашақ мамандықты дұрыс таңдаудың маңызы түсіндіріліп, құқық бұзушылықтардың алдын алу, қауіпсіз әрі пайдалы жазғы демалысты ұйымдастыру мәселелері көтерілді. Мұндай әр қадам, идея қоғамдық санаға «Заң мен тәртіп» идеологиясын, әсіресе, жас ұрпақ арасында терең сіңіруге ықпал ететініне сенемін.

– Қылмыспен күрес – прокуратура үйлестіретін құқық қорғау саласының бүкіл жүйесіне қатысты міндет. Осы саладағы жетістіктерге тоқталсаңыз.

– Үйлестіру шаралары қылмыстың алдын алуды тұрақтандыру мәселелерін кешенді шешуге мүмкіндік береді. Бұрын да айтқанымдай, кейінгі жылдары қылмыс деңгейінің тұрақты төмендеуі байқалады. Әсіресе зорлық-зомбылық қылмыстары айтарлықтай қысқарды, яғни елімізде өмір сүру қауіпсіздігі артты. Бұл – барлық мемлекеттік органдардың, азаматтар мен ұйымдардың жүйелі әрі кешенді еңбегінің нәтижесі. Шетелдік сарапшылар да бұған оң баға беріп отыр. 2024 жылғы Жаһандық бейбітшілік индексінің мәліметтеріне сәйкес, Қазақстан Еуразия аймағындағы ең бейбіт ел ретінде танылды. Бұл біздің бағытымыздың дұрыс екенін білдіреді. Алайда бүгінгі таңда бүкіл әлем, оның ішінде Қазақстан киберқылмыстың жаһандық өсуімен бетпе-бет келіп отыр.

Біз қылмыстың жаңа түрлеріне қарсы күрес мәселелерін үйлестіру кеңестерінде тұрақты түрде талқылап, оларға қарсы тәсілдер мен әдістерді әзірлеп, күштік құрылымдар ғана емес, басқа мүдделі органдар және шетелдік әріптестермен үйлесімді әрекет етуді қамтамасыз етеміз. Олардың жағдайды өзгертуге әсері байқалады. Мәселен, қазіргі уақытта болжамды-талдамалық функциясы бар ІТ-технологияларды кеңінен қолдануға көшіп, озық халықаралық тәжірибені енгізе бастадық. Есірткі бизнесіне қарсы күресте бірқатар инновациялық әдіс сынақтан өткізілді. Газ хроматографының көмегімен ауа ағындары бойынша, сондай-ақ кәріз сулары үлгілерін талдау арқылы есірткі зертханаларын анықтап жатырмыз. Интернеттегі есірткі дүкендері Tелеграмм арналарын, QR кодтар мен онлайн аударымдарды пайдаланатыны құпия емес. Сондықтан ең алдымен олардың қаржылық ағынына кедергі жасаймыз. Биылдың өзінде 20 мыңнан аса «дропперлік» шоттар мен 2,4 млрд теңгеге есірткі кірісі бұғатталды.

Прекурсорларға бақылауды күшейту мақсатында шетелдік тәжірибені зерттеп жатырмыз. Биылдан бастап АҚШ пен Литва тәжірибесіне сүйене отырып, біздің Құқықтық статистика жөніндегі комитетінің базасында прекурсорлардың тасымалы мен ішкі айналымы туралы ақпарат жинау және талдау үшін пилоттық Таргетинг-орталығы жұмыс істей бастады. Бұл химиялық прекурсорлардың айналымын толық бақылауға алуға мүмкіндік береді, оларды кім және қалай пайдаланып жатқанын көре аламыз.

Кибералаяқтыққа қарсы күресте де жаңа әдіс-тәсілдер енгізіліп жатыр. Атап айтқанда, шетелден анонимді қоңырау шалуға мүмкіндік беретін SIP-телефониямен күресіп, SIM-бокстарды жойып жатырмыз. Кибертоптарды әшкерелеу және алаяқтарға банк карталарын беретін адамдарды – «дропптарды», сонымен қатар алаяқтық жасауға септігін тигізетін қаржы ұйымдары, байланыс операторлары мен ХҚО қызметкер­лерін анықтап, қылмыстық жауаптылық­қа тарту әдістемесі жасалды. Кейінгі екі жылда прокуратураның үйлестіруі­мен азаматтарымызды алдап жүрген 10 халықаралық байланыс орталығының қызметі тоқтатылды.

Сонымен қатар мемлекеттік органдармен бірге заңнамалық деңгейде зардап шеккендерді қорғауды күшейтіп, тергеу практикасын қалыптастырып жатырмыз. Өткен жылы қабылданған «Банктер және банк қызметі туралы» заңға енгізілген түзетулерге сәйкес тергеу жүргізу кезінде 2,5 мыңнан аса зардап шеккен адамның 3,4 млрд теңгеден аса қарыздарын өндіріп алу тоқтатылды. Бұған қоса қосымша қорғаныс шаралары да енгізіліп жатыр. Мысалы, байланыс операторларының мәліметтері Ұлттық банктің Антифрод-орталығымен интеграцияланып, алаяқтық транзакцияларды және жалған қоңырауларды бұғаттайды.

Үйлестіру кеңестерінің форматы тұрақты емес, ол қоғамның талаптары мен азаматтардың құқықтық белсенділігіне сәйкес өзгеріп отыратынын айта кету керек. Біз азаматтарымыздың осындай қоғамға жат құбылыстардың алдын алу мәселелеріне саналы әрі жауапты қарауын қолдап, ынталандырамыз. Жақында барлық өңірде Үйлестіру кеңестері аясында жұртшылықтың, бизнес-қауымдастық пен жасөспірімдердің қатысуымен «Заң мен тәртіп» идеологиясын насихаттау бойынша форумдар өтті. Осы шараларда оқушылар бірқатар қызықты жобасын таныстырды. Мәселен, Шымкент оқушылары есту және көру қабілеті төмен жандарға көмек көрсететін жүйелер жасап, қауіпсіз жүріп-тұруды қамтамасыз етуді ұсынды. Ал Батыс Қазақстан мен Жамбыл облыстарының оқушылары мектептердегі жанжалдар мен буллингтің алдын алу жобаларын көрсетті. Біз жастардың мұндай бастамаларын үнемі қолдауға мүдделіміз және бұл бағыттағы жұмысты жалғастыра береміз.

– Сөзіңізден қылмыспен күресте заманауи технологиялардың рөлі зор екенін аңғарып отырмыз. Заң мен құқық тәртібін қамтамасыз етуде цифрлық технологиялар қалай қолданылады?

– Расында да, қазіргі сын-қатерлерді ескере отырып, қылмыстық құқық бұзушылықтарды, оның ішінде жасырын түрлерін анықтау және жолын кесу, жаңа қылмыстық қауіптерге жедел ден қою үшін жаңашыл шешімдер іздеп жатырмыз. Бізде бірегей ақпараттық-талдау жүйелері бар. БҚАРК ақпараттық жүйесі іске қосылды. Бұл іздестіруде жүрген адамдарды анықтап, ұстауға көмектеседі. Жүйе мемлекеттік органдар мен бейнебақылау камераларының дерекқорлары арқылы адамдардың «цифрлық іздерін» табады. Іздестіруде жүрген адам камераға түскен немесе мемлекеттік қызметке жүгінген сәтте ұсталады. Жыл басынан бері іздеуде жүргендердің саны 2,5 мыңға азайды.

Көшелердегі және ашық жерлердегі құқық бұзушылықтарды анықтау үшін БҚАРК жүйесіне қосылған дрондарды қолданамыз. Мәселен, дронның көмегімен Абай облысының прокуратурасы заңсыз жер қойнауын өндіру фактісін анықтады. Бұзушылықтар бойынша кінәлілер жауапқа тартылды.

БҚАРК базасында қылмыстық-атқару жүйесінде жасанды интеллект элементтері қолданылады. Пробациядағы адамдарды бейнекамералар арқылы бақылау тәжірибесі жүріп жатыр. Егер бақылаудағы адам жүріс-тұрысына және қоғамдық орында болуға қатысты шектеулерді бұзса, жүйе сигнал береді. Бұл бұзушылыққа дер кезінде ден қоюға мүмкіндік береді. Сонымен қатар біздің бастамамызбен пробациядағы адамдар туралы ақпарат Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің «Цифрлық отбасы картасы» платформасымен интеграцияланған. Бағдарлама қай мемлекеттік орган қандай көмек көрсету керектігін анықтайды. Осы форматта 200-ден аса қызмет көрсетілді. Жоба бірнеше өңірде іске қосылған.

Жалпы, цифрлық технологияларды енгізу тәжірибеміз шетелдік әріптестер арасында үлкен қызығушылық туғызып отыр.

– «Заң мен тәртіп» тұжырымда­ма­сын жүзеге асыруда бірінші кезекте не тұр? Азаматтардың құқықтық санасы ма, әлде институттар мен заңдардың тиімділігі ме?

– Бұл тұжырымдама мемлекеттің күші үкімдердің санымен емес, халықтың сенімімен өлшенетін болашаққа апаратын жол екенін баса айтқым келеді. Ал қоғамдық сана қолдамаса, ешбір заң тиімді жұмыс істемейді. Сондықтан бірінен бірін ажыратып қарауға болмайды. Заңды сақтау – жазадан қорқу емес, әр адамның ішкі сенімі. Заңды барлығы құрметтесе, қоғамда әділдік пен қауіпсіздік сезімі пайда болады. Әркім кез келген заң бұзушылыққа лайықты жауап беруі, мүлдем төзбеушілік танытуға тиіс. Себебі азамат болу – тек құқық емес, міндет екенін тағы бір мәрте айта кеткім келеді.

Заң барлығына ортақ, ал құқықтық сана әр адамның табиғи қасиеті болуы қажет. Иә, бұл жол – оңай емес. Дегенмен көп жұмыс атқарылды. Конституциялық реформа азаматтардың құқықтарын қорғау институттарын нығайтты. Прокуратура тек құқық қолдану саласында емес, жұртшылықпен өзара іс-қимыл жасауда да өзгеру жолына түсті. Біз кері байланысты нығайтып, тек қадағалау шараларымен айналыспай, құқық бұзушылықтарды алдын алуға баса назар аударып отырмыз. Аталған іске өз үлесін қосып жатқан азаматтарға ризашылығымыз шексіз. Бұл қоғамның кемелденіп келе жатқандығын көрсетеді.

Жалпы алғанда, «Заң мен тәртіп» тұжырымдамасын іске асыруға әрбір азамат, әр ұйым және барлық мемлекеттік орган тартылуға тиіс. Әр қадамды мықты институттары мен жауапты азаматтары бар құқықтық мемлекет құруға салынған инвестиция ретінде қабылдау қажет. Сондықтан алда әлі атқарылар іс көп. Мұнда ең бастысы – іс-қимылдардың бірлігі, ортақ көзқарас пен өзара жауапкершілік. Біз бұл жұмысты табанды әрі жүйелі түрде жалғастырамыз.

– Әңгімеңізге рахмет.

Закон и Порядок – основа созидания Справедливого Казахстана

Провозглашенный Главой государства стратегический курс на «Закон и Порядок» формирует основу государственной политики и задает вектор общественного развития. Речь идет о системе, в которой закон – гарант справедливого обеспечения прав и свобод человека, а порядок – это результат доверия граждан к государству и их взаимной ответственности.

Активная роль в реализации заданных установок отводится прокуратуре как конституционному органу, стоящему на страже законности и продвигающему государственный нарратив в общество. О шагах по реализации концепции, роли прокуратуры и важности правовой культуры рассказал Генеральный прокурор Берик Асылов.

– Берик Ногаевич, в чем заключается ядро концепции «Закон и Порядок»? Считаете ли Вы, что это, по сути, новая система общест­венного доверия? И какова роль прокуратуры в обеспечении не только правовой, но и социальной справедливости?

– Действительно, концепция «Закон и Порядок» – это идеологическая платформа Справедливого Казахстана. Она отражает суть нашей Конституции, в которой человек, его жизнь, права и свободы признаны высшей ценностью. Президент Касым-Жомарт Токаев, отмечая глубокий смысл изречения «право – это искусство добра и справедливости», подчеркивает, что «закон для того и нужен, чтобы защищать права и свободы граждан, обеспечивать порядок в обществе».

На мой взгляд, эта идеологема предполагает сохранение незыбле­мости общественных идеалов, в особенности культурно-нравственных, морально-этических, семейно-бытовых, духовно-религиозных и, конечно же, таких конституционных гарантий, как право на труд, охрану здоровья, получение образования. Нельзя исключать и материальные блага, защиту собственности, свободу предпринимательской деятельности. Необходимо трепетное отношение к окружающему миру и природным богатствам.

Поэтому «Закон и Порядок» – не просто юридические категории, а жизненные ориентиры, определяющие стабильность, безопасность и процветание нашего общества. Для продвижения этих принципов в этом году Правительством утверждена соответствующая Концепция на ближайшие пять лет. Цель ее – укрепление правового соз­нания граждан, их активное участие в поддержании правопорядка, выработка устойчивого общественного иммунитета к нарушениям закона.

Прокуратура – ключевой участник и координатор этой работы. Комплекс­ное внедрение принципов законности и правопорядка осуществляется нами совместно с заинтересованными органами и организациями под эгидой Администрации Президента через сис­тему координирующих мер, развитие цифровых решений, использование искусственного интеллекта в прогнозно-аналитической деятельности и масштабную информационно-разъяснительную работу с населением. Вся наша деятельность нацелена на укрепление принципов верховенства права и реализацию социальной ответственности государства. Прежде всего это защита конституционных прав человека, интересов законопослушного бизнеса и государства.

Есть хорошие примеры восстановления нарушенных прав граждан, особенно детей. Только в этом году по нашим актам погашены долги по алиментам в пользу 28 тысяч детей на 22 миллиарда тенге. Получили квартиры 366 выпускников детских домов и 108 лиц из социально уязвимых слоев населения. Взыс­каны долги по зарплате перед 2,3 тысячами работников на 2,2 миллиар­да тенге.

В рамках поручения Президента оказали помощь более 1 300 инвесторам из Турции, Катара, Кореи, КНР и других стран. Их вклад в экономику – 17 триллионов тенге. Сейчас в зоне внимания прокуроров более тысячи инвестпроек­тов, при этом акцент – на поддержке отечественных производителей.

Благодаря своевременной помощи и решению проблем предприниматели смогли восстановить и запустить новое производство, что позволило создать более 14 тысяч и сохранить 4,5 тысячи рабочих мест. За счет возвращенных прокуратурой государству незаконно приобретенных активов строятся 333 социальных объекта, в том числе школы, больницы, спортивные комплексы. Это пример того, как эти ресурсы работают на благо общества.

При этом мы пресекаем факты проявления иждивенческой позиции, когда человек сознательно рассчитывает на государственную поддержку, отказываясь от труда либо создавая себе мнимый статус нуждающегося в защите.

Закон предоставляет возможности, но он же требует исполнения обязанностей, включая соблюдение правопорядка, уважение интересов других лиц. Государство создает условия для самореализации, предпринимательства, образования, профессионального роста. Поэтому иждивенчество подрывает социальную справедливость, формирует ложные ориентиры и лишает возможнос­ти лиц, действительно нуждающихся в социальной помощи.

Ответственное поведение – это готовность не только требовать, но и вносить вклад в общее благо. Только в обществе, где каждый ощущает личную ответственность за свое развитие, свою семью, труд, соблюдение закона, возможно устойчивое и справедливое будущее.

В целом мы стремимся к тому, чтобы в обществе формировалось понимание, что закон – не механизм страха или манипулирования, а инструмент справедливости. Если человек воспринимает закон как свою защиту, как часть своей идентичности, он никогда не будет его нарушать.

– Процесс формирования граж­данского общества с высоким уровнем правосознания и правовой культуры строится только на осно­ве системных мер и идеологической работы. Расскажите, пожалуйста, как это реализуется на практике и какой вклад вносит прокуратура…

– Есть такое выражение: «Природа не терпит пустоты». Эта фраза предполагает, что не должно быть пустоты и в правосознании. Если в обществе нет понимания того, что правильно, а что нет, то образуется вакуум, который может заполняться асоциальным умыс­лом. Поэтому воспитание уважения к закону понимается в качестве составной части государственной политики и общенациональной идеи. Каждое успешное государство опирается на определенную систему ценностей, которая формирует правила воспитания и нормы поведения.

Идеология помогает обществу говорить на одном языке в вопросах справедливости, порядка и развития. Прививается уважение к закону, взаимная ответственность общества и государства, а также укрепляется идейная сплоченность сограждан.

В нашей стране создается морально-нравственная основа для нового образа казахстанского гражданина – сознательного, ответственного, честного, компетентного. Это и есть идеалы концепции «Адал азамат».

Все понимают, что такая основа зак­ладывается еще в детстве, формируется в семье, школе и укореняется всю сознательную жизнь человека. Главное – в раннем возрасте заложить основу для генерации нового типа молодежи, приверженцев культа законности и правопорядка.

Исходя из этого, мы фокусируем свое внимание на повышении уровня правосознания среди учащихся школ и студентов. В рамках акции «Тәртіпті өзіңнен баста!» нами проведены во всех регионах сотни мероприятий в целях воспитания правовой культуры, формирования законопослушного поведения среди молодого поколения.

Главой государства поддержана наша инициатива по проведению в школах «правового часа» с участием судей в отставке, пенсионеров правоохранительных органов. К примеру, в Талгарском районе уже запущен проект по правовому всеобучу в трех колледжах и 20 школах с 7-го по 10-й класс. Планируем масштабировать такой подход по всей стране.

Для привлечения внимания детей к преимуществам примерного поведения применяем широкий спектр мероприятий. Проводим тематические лекции, открываем кружки, организуем театральные постановки. Так, в Астане среди учащихся 100 школ провели конкурс театральных постановок «Закон и дети: будущее без ошибок». Дети говорили о праве, ответственности и выборе, который стоит перед каждым человеком. Клубы «Юный помощник прокурора» уже открыли в 170 школах Алматинской области.

Одновременно по нашей инициативе в Алматы компанией Tele2⁄Altel выпущена первая детская карта Sim-Kids, которая позволит оградить ребенка от неправомерного интернет-контента, в том числе такого, как пропаганда суицида, наркотиков, буллинг. Родители смогут определить местоположение, послушать происходящее вокруг ребенка, увидеть переписку в мессенджерах, контролировать, в каких приложениях проводит время, дозвониться при активации беззвучного режима на устройстве. Вскоре SIM-карта станет доступна для всех.

Хочу подчеркнуть, что молодые казахстанцы активно участвуют в формировании законопослушного поведения. К примеру, в области Абай проводится проект, в рамках которого студенты – будущие юристы – провели встречи со школьниками Семея с 5-го по 10-й класс по профилактике буллинга, наркомании и вымогательств. Материалы для мероприятия предоставили прокуроры по итогам своих проверок.

Мы подписали 40 меморандумов с университетами страны. В Алматы в формате открытого диалога обсудили вопросы воспитания патриотизма и служения обществу со студентами и преподавателями КазНУ имени аль-Фараби.

В Шымкенте провели республиканский форум «Таңда! Өзгер! Жасампаз бол!», где учащимся разъяснили важность правильного выбора будущей профессии, осветили вопросы профилактики правонарушений, организации безопасного и полезного летнего отдыха. Убежден, что каждый такой шаг и каждая идея углубля­ют внедрение в общественное сознание идеологии «Закона и Порядка», особенно среди молодого поколения.

– Борьба с преступностью остается актуальной темой, которая связана с обеспечением правопорядка. Это задача всего правоохранительного блока, который координирует прокуратура. Поделитесь, пожалуйста, достижениями…

– Координационные меры позволяют комплексно решать задачи по стабилизации криминогенной ситуации. Как я уже ранее отмечал, впервые за многие годы зафиксировано устойчивое снижение преступности. Фактически все насильственные преступления сократились, то есть жить в нашей стране стало гораздо безопаснее. Это результат пос­ледовательной и комплексной работы всех госорганов, граждан и организаций.

Улучшения отмечаются и зарубежными экспертами. По данным Глобального индекса мира за 2024 год, Казахстан признан самой мирной страной в Евра­зийском регионе. Значит, движемся в правильном направлении.

Однако сегодня весь мир, в том числе и Казахстан, сталкивается с глобальным ростом киберпреступности. Актуальные вопросы борьбы с новыми видами преступности постоянно рассматриваем на наших координационных советах, вырабатываем подходы и методы противодействия им, обеспечиваем слаженное взаимодействие не только силового блока, но и других заинтересованных органов и зарубежных коллег.

Все рекомендации закрепляются в совместных решениях и документах, и мы видим их влияние на изменение ситуации. К примеру, мы стали максимально расширять применение IT-технологий с прогнозно-аналитической функцией и внедрять передовые международные практики.

В целях борьбы с наркобизнесом апробировали ряд инновационных методов. Уже выявляем нарколаборатории по воздушным потокам с помощью газового хроматографа, а также в сточных водах путем анализа проб.

Не секрет, интернет-наркомагазины используют Telegram-каналы, QR-коды, онлайн-переводы. Поэтому прежде всего подрываем их финансовые потоки. В этом году заблокированы более 20 тысяч дропперских счетов и наркодоходы на 2,4 миллиарда тенге.

Изучаем зарубежную практику по контролю за прекурсорами. С этого года по опыту США и Литвы на базе нашего Комитета по правовой статистике проводим пилот работы Таргетинг-центра по сбору и анализу сведений о ввозе и внутреннему обороту прекурсоров. Такой подход обеспечит полный контроль за химическими прекурсорами, будем видеть, кто и как их использует.

Новые инструменты применяем и в борьбе с кибермошенничеством. В частности, боремся в SIP-телефонией и ликвидируем SIM-боксы, которые поз­воляют производить анонимные звонки из-за рубежа. Выработали методику разоблачения кибергрупп, привлечения к уголовной ответственности дроппов, которые предоставляют свои банковские карты для использования злоумышленниками, а также работников финансовых организаций, операторов связи и ЦОНов, способствующих хищениям.

Только за два года при координации прокуратуры пресечена деятельность десяти международных преступных call-центров, которые обманывали наших граж­дан. Совместно с госорганами усиливаем защиту потерпевших на законодательном уровне и формируем следственную практику.

С учетом принятых в прошлом году поправок в Закон «О банках и банковской деятельности» на период следствия у 2,5 тысячи пострадавших приостановлено взыскание кредитов на сумму свыше 3,4 миллиарда тенге. Отмечу, что без уголовного дела у банков нет оснований для «заморозки» мошеннических кредитов, поэтому фиксируем каждый случай мошенничества. Главное – возместить ущерб пострадавшим, дисцип­линировать финансовые организации и обеспечить неотвратимость наказания.

Вводятся дополнительные меры защиты. Базы операторов связи будут интегрированы с Антифрод-центром Национального банка, который станет блокировать мошеннические транзакции и с учетом лжезвонков. Вводятся ограничения по количеству зарегист­рированных SIM-карт на человека, кредиты будут выдаваться только после истечения 24 часов, так называемого «периода охлаждения», ужесточается ответственность банков и операторов связи за нарушения в этой сфере.

Отдельно подчеркну, что сам формат координационных советов не является статичным, он меняется с учетом запросов общества и потребности у населения в проявлении гражданской позиции, активном участии в обеспечении правопорядка. Мы приветствуем и поощряем такое сознательное, неравнодушное отношение наших граждан к вопросам предупреждения асоциальных явлений.

Недавно во всех регионах провели форумы на площадке координационных советов с привлечением общественнос­ти, бизнес-сообщества и подростков по продвижению идеологемы «Закон и Порядок». Школьники презентовали ряд интересных проектов. Например, учащиеся Шымкента создали системы по оказанию помощи глухонемым и слабовидящим людям для общения и безопасного передвижения, а ученики Западно-Казахстанской и Жамбылской областей показали проекты по профилактике конфликтов и буллинга в школах. Мы всегда заинтересованы в подобных инициативах молодежи и, безусловно, будем продолжать их поддерживать.

– Вы отметили, что в борьбе с преступностью широко применяются современные технологии. Какова роль цифровизации в обеспечении законности и правопорядка?

– С учетом современных вызовов мы в постоянном поиске креативных решений для усиления упреждающего прокурорского надзора, а также повышения эффективности координирующих мер по профилактике и своевременному реагированию на новые криминальные угрозы.

Все цифровые технологии ориентированы на предупреждение правонарушений и раннее прогнозирование потенциально опас­ных явлений на основе анализа преступности. В активе есть ряд уникальных информационно-аналитических систем.

Запустили информационную систему КИРЕБ, которая помогает выявлять и задерживать разыскиваемых лиц. Сис­тема сама выполняет поиск цифровых следов разыскиваемых лиц по различным базам госорганов и камерам видео­наблюдения. Как только они попадают в фокус камер или обращаются за гос­услугами, задерживаем их.

С начала года число разыс­киваемых лиц снизилось на 2,5 тысячи.

Используем дроны, подключенные к системе КИРЕБ, для выявления правонарушений на улицах и открытых мес­тах. К примеру, прокуратурой области Абай с помощью дрона выявлен факт незаконной добычи недр. Виновные привлечены к ответственности.

На базе КИРЕБ используются элементы искусственного интеллекта в уголовно-исполнительной системе. Ведется эксперимент по мониторингу осужденных, находящихся под пробацией, с помощью видеокамер. Если подучетное лицо не соблюдает ограничения на передвижение и нахождение в общественных местах, система подает сигнал. Это позволяет своевременно отреагировать на нарушение.

По нашей инициативе сведения о подучетных интегрированы с платформой «Цифровая карта семьи» Министерства труда и социальной защиты населения. Программа сама определяет госорган, который должен предоставить ту или иную помощь. В этом формате оказано более 200 услуг. Проект уже работает в ряде регионов. Наш опыт цифровизации вызывает большой интерес у зарубежных коллег из Кыргызстана, Молдовы, России, Узбекистана.

– Подводя итог нашей беседы, хочу спросить, что все-таки первично для реализации концепции «Закон и Порядок» – правосознание граждан или эффективность институтов и законов?

– Хороший вопрос. Я убежден: концепция «Закон и Порядок» – это путь в будущее, где сила государства измеряется не числом приговоров, а доверием людей. При этом ни один закон не работает, если его не поддерживает общественное сознание. Поэтому одно без другого развиваться не будет.

Повторюсь, нужно стремиться к тому, чтобы соблюдение закона стало внут­ренним убеждением каждого, а не реак­цией на страх наказания. Когда закон соблюдается всеми без исключения, в обществе появляется чувство справедливости и защищенности. При этом каждый должен адекватно реагировать на любые нарушения и демонстрировать нулевую терпимость к ним. Поскольку быть гражданином – это не только право, но и обязанность.

Еще раз подчеркну, что законность должна быть всеобъемлющей, а правосознание – естественным достоянием. Да, путь к этому непростой. Уже сделано много. Конституционная реформа укрепила институты защиты прав граждан.

Создан Конституционный суд, усилен правозащитный потенциал прокуратуры, уполномоченный по правам человека наделен конституционным статусом и расширены его полномочия.

С июля этого года начинают работу кассационные суды. Это значительно расширит доступность правосудия в высших судебных инстанциях. Поэтапно расширяется перечень уголовных дел, подсудных судам с участием присяжных.

Прокуратура тоже на пути трансформации – не только в подходах к правоприменению, но и во взаимодействии с обществом. Мы расширили механизмы обратной связи, сосредоточились на профилактике правонарушений, а не только на реагировании. Мы благодарны гражданам, которые открыты для диалога. Это и есть зрелость общества.

В целом в реализацию концепции «Закон и Порядок» должен быть вов­лечен каждый гражданин, каждая организация, весь госаппарат. И нужно воспринимать каждый свой шаг как инвестицию в построение правового государства с сильными институтами и ответственными гражданами.

Поэтому еще много предстоит сделать. Главное здесь – единство действий, общее видение и взаимная ответственность. Мы будем настойчиво и последовательно продолжать эту работу.